Ödül ve Ceza

İstenmeyen davranışlar karşısında neler yapabiliriz?

Olumlu davranışların kazandırılması
Çocuğumuzun beğenmediğimiz davranışını değiştirmede yardımcı olup yol göstermede ve ona yeni davranışlar öğretmede sevgi büyük rol oynar.Çünkü sevginin temelinde kabul duygusu vardır.
Her ailenin kendi inanç ve değerleri,önem verdiği davranış şekilleri ve eğitim görüşü vardır.Çocuklarımıza bu değerleri ve davranışları nasıl öğreteceğimiz çok önemlidir.Olumsuz davranışa genellikle tepkisel yaklaşırız.Ceza, tehdit,bağırma hatta bazen dayak davranışa kısa bir süre veya o an için engel olabilir.Ancak asıl çözüm bu değildir.
Disiplini birçok kişi ceza ile eş anlamda görür.Disiplin çocuk üzerinde büyük tarafından baskı yapılarak uygulanan bir kuvvettir.Disiplin sanki çocuğa istediğimizi yaptırmaktır.
Bunun içinde çoğu zaman ödül- ceza sistemi kullanılır.Böyle bir uygulamada bunu uygulayan aslında polis rolüne girer.Çalış yoksa hafta sonu dışarı çıkarmayı, odanı toplarsan harçlığını artıracağım gibi söylemlerde bulunan anne babalar çocuklarında anlık değişimler elde ederler.Ama asıl istenen bu değildir.Bunun için öncelikle ceza ve ödülün ne olduğunu biraz anlayalım.

Ceza
Bir davranışın tekrar edilmemesi için yapılan üzüntü verici(dayak, odaya kapatma, mahrum etme) yöntem veya çocuktan alınan bir haktır.( harçlığını kesme,TV izin vermemek arkadaşları ile görüşmesini engellemek)

Cezayı,çocuk istemediğimiz bir davranışta bulunduğu zaman uygularız veya uygulayacağız tehdidinde bulunuruz. Ceza verdiğimizde çocukta korku duygularını yaratırız. Çocuk,istenmeyenleri yapmaması gerektiğini anladığı için değil de, cezadan korktuğu için o davranışı yapmaz.
Ancak bir süre sonra ceza etkisini kaybeder.Böylece çocuk istenmeyen davranışı yapmaya devam eder.

Ödül
Bir davranışın yapılması için verilen, keyif verici bir maddi olanak veya haktır. (para, hediye, dışarı çıkma)
Ödül küçük yaşta etkilidir.İyi davranışları geliştirmek için ödülü kullanabiliriz.Ancak yaş ilerleyince bu artık eskisi kadar etkili olmaktan çıkar.
Ödülde istenilen beklenen davranışı yapması için çocuğa önceden söz verilir. Çocuk davranışı yapar ve ödülü alır.
Ödül zamanla bağımlılık yapabilir, çocuk her davranışı için bir ödül beklentisine girebilir;veya verilen ödüller zamanla çekiciliğini kaybeder bunun içinde anne-babalar daha etkili ödül bulmakta zorlanırlar.
Asıl olması gereken sözel ödül ve teşvik ödülleridir. Çünkü maddesel ödüllerin zamanla etkileri kaybolur. Takdirsiz ödül çocuk için anlamsızdır.
Takdir anne babanın çocuğa verebileceği en büyük ödüldür.

Ceza vermezsek neler yapabiliriz?
Çocuğumuzun istemediğimiz davranışı ile nasıl başa çıkabiliriz?
Çocuk davranışı yapmadan evvel önleyici açıklama yapmak işe yarar bir yöntemdir.
Örneğin sokağa çıkmadan önce: ”sokakta bir şey için ağladığında sinirleniyorum seninle sokağa çıkmak keyifli olmuyor bunun için benden bir şey isteme.”diyebiliriz.
Çevreyi değiştirmede diğer bir yöntemdir. Yemek yemeyince kızmak yerine zamanı değiştirme, oturma odasına bir oyun köşesi kurma sayılabilir.
Model olma en önemli yöntemlerdendir. Anne- baba çocuğunda beklediği davranışa önce kendisi örnek olmalıdır.Çocuklar öğrendiklerinin büyük bir kısmını taklit ederek öğrenirler. Örnek verirsek çocuktan düzenli olması isteniyorsa önce ailedeki büyüklerin buna uyması gerekir.
Çocuğa iyi davranışlar oluşturmasına yardımcı olmakta etkili diğer bir yöntemdir.Odan çok dağılmış birlikte toplayalım gibi teklifler çocukta yapmasını istediğimiz davranışların gelişmesinde yardımcı olur.
Olumlu davranışları taktir etmek: çocuğun bunları tekrar etmesi için önemli bir etkendir.Takdir çocukta olumlu hisleri uyandırır ve bu hislerin devam etmesi için davranışlarında daha dikkatli olur.
Problem olan bir davranış sırasında ise şunları yapabiliriz:
1)Alternatif sunmak. Olumsuz davranış yerine neler yapabileceğini söyleyebiliriz.
2)Duyguları belirtmek.İstenmeyen davranıştan ötürü karşısındakinin olumsuz duygularını ifade etmesidir.Bu kişiyi rahatlatır ve daha sakin düşünmesine yol açar.
3)Olumsuz davranışın nedenini düşünmek.Belki de yalnızca çocuğunuz o anda ilgi bekliyordur.
4)Çocuğun olumsuz davranışlarının sonuçlarını yaşamasına müsaade etmek.Ders çalışmayınca kırık not almak gibi.